سوندهای ادراری

در این مقاله مروری بر انواع گوناگون سوندهای ادراری را خواهیم داشت و در مورد چگونگی اجتناب از عوارض جانبی توصیه‌هایی را ارائه می دهیم.

از دلایل نیاز به سوند می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:  

+انسداد در پیشاب‌راه (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن حمل می‌کند)

+آسیب به پیشاب‌راه

+پروستات بزرگ در مردان

+نقایص مادرزادی تاثیرگذار بر مجرای ادراری

+سنگ‌های کلیه، مثانه و یا میزنای

+ضعف مثانه یا آسیب‌ عصبی

+وجود تومور در داخل مجرای ادراری یا اندام‌های تولید مثل

+اندازه‌گیری دقیقِ میزان تولید ادرار در بیماران مبتلا به بیماری‌های حاد

+تخلیۀ مثانه پیش، در حین و یا پس از عمل جراحی

+در طول زایمان جهت تخلیۀ مثانۀ زنان،­ پس از بیهوشی اپیدورال

+بابت درمان بیمار مبتلا به بی‌اختیاری ادرار در صورتی که سایر درمان‌ها موفقیت‌آمیز نباشند.

 سوند متناوب

سوند متناوب یا سوند استاندارد، لولۀ نازک و انعطاف‌پذیری است که شخص به طور موقت از طریق پیشاب‌راه در داخل مثانۀ خود قرار می‌دهد. بخش انتهای بیرونی لوله ممکن است باز باشد تا امکان تخلیۀ ادرار به ظرف وجود داشته باشد. گزینه‌ دیگر این است که لوله را به کیسۀ تخلیۀ بیرونی وصل کنید تا ادرار را جمع کند.

آنچه که انتظار می‌رود

هنگامی که شخص مثانه خود را تخلیه نمود، باید  سوند استفاده‌شده را تعویض نماید و یعنی هر چندبار در روز که مثانه تخلیه گردید برای نوبت بعد از سوند جدید استفاده نماید.

عوارض جانبی

عفونت‌های مجرای ادراری (UTI) از جمله عوارض جانبی بالقوه‌ و شایع در استفاده از سوندهای متناوب به شمار می‌روند. استفاده طدراز مدت‌تر از سوند میزان خطر ابتلا به UTI را افزایش می‌دهد. طبق گفته‌های دکتر توماس لی. گریبلین، پروفسور ارولوژی در دانشگاه کانزاس، سوندهای متناوب کمتر از سوندهای ماندگار موجب عفونت می‌شوند.

سایر عوارض جانبی احتمالی در استفاده از سوندهای متناوب به شرح زیر است:

-خون‌ادراری (هماتوری): وجود گلبول‌های قرمز در ادرار که موجب قرمز یا قهوه‌ای به نظر رسیدن رنگ ادرار می‌شوند. زمانی که شخص برای نخستین بار شروع به استفاده از سوند متناوب می‌کند، هماتوری امری شایع است اما وجود هماتوری مداوم، بروز UTI را نشان می‌دهد.

-سنگ‌های مثانه: در افرادی که به طور دراز مدت از سوندهای متناوب استفاده می‌کنند امری شایع است.

-تنگی حالب: تنگ شدن پیشاب‌راه است که از آسیب‌های مکرر ناشی می‌گردد. افرادی که به طور مکرر و بیش از چندین ماه از سوند متناوب استفاده می‌کنند، با خطر ابتلا به تنگی حالب بالاتری مواجه هستند.

سوندهای ماندگار

سوند ماندگار شبیه به سوند متناوب است، با این تفاوت که به مدت طولانی در محل نگهداشته می شود. یکی از بخش انتهایی سوند ماندگار دارای یک بالون خالی از باد است. ارائه‌دهندۀ خدمات بهداشتی درمانی این بخش انتهایی را در مثانه قرار داده و سپس این بالون را برای نگهداشتن سوند در محل، با آب استریل پر می‌کند.

سوند ماندگار دو نوع اصلی دارد که دارای شیوه‌های قرار گیری گوناگون هستند:

-سوند ادراری: که سوند فولی (Foley catheter ) نیز نامیده می‌شود. ارائه‌کنندۀ خدمات بهداشتی درمانی از طریق پیشاب‌راه فرد آن را در محل قرار می‌دهد.

-سوند سوپراپوبیک: پزشک با جراحی این سوند را از طریق سوراخی کوچک چند سانتی متر پایین‌تر از ناف، در محل قرار می‌دهد. این عمل جراحی در بیمارستان انجام خواهد گرفت در حالی که شخص تحت بیهوشی موضعی یا عمومی سبک قرار دارد.

سوندهای ماندگار به طور معمول درون یک کیسۀ جمع‌آوری تخلیه می‌شوند. شخص می‌تواند این کیسه را به ران داخلی یا به موقعیت پایین‌تر از مثانه وصل کند. خالی کردن کیسۀ زهکشی پیش از پر شدن امری مهم است. در بسیاری از افراد این موضوع به معنای تخلیۀ کیسه در هر 2-4 ساعت است. شخص باید هر روز دو بار کیسه‌ زهکشی تمیز و نو و در شب، کیسۀ بزرگتری را وصل کند.

برخی از سوندهای ماندگار به جای کیسه، دریچه دارند. بستن دریچه موجب پر شدن مثانه می‌شود. سپس می‌تواند با باز کردن دریچه، مثانه‌ خود را خالی کند و ادرار را داخل ظرف تخلیه نماید. برخی از افراد این روش را در مقایسه با کیسۀ زهکشی راحت‌تر می‌دانند.

عوارض جانبی

بسیاری از افراد سوندهای سوپراپوبیک را راحت‌تر از سوندهای ادراری می‌دانند. این سوندها در مقایسه با سوندهای ادراری احتمال کمتری دارد تا موجب عفونت شوند. باوجوداین، هر دو نوعِ سوندهای ماندگار می‌توانند موجب عوارض جانبی زیر گردند:

-اسپاسم مثانه: در افرادی که از سوندهای ماندگار استفاده می‌کنند، تجربۀ اسپاسم‌های مثانه امری شایع است. این حالت زمانی رخ می‌دهد که مثانه تلاش کند تا بخش بالون سوند را پر کند. پزشک ممکن است جهت کاهش شدت و تکرار این اسپاسم‌ها، دارو تجویز نماید.

-انسدادها: افرادی که از سوندهای ماندگار استفاده می‌کنند، ممکن است در لولۀ سوند متوجه مواد باقی‌مانده شوند. هر چند این امر طبیعی است، اما این مواد باقیماندۀ معدنی گاهی می‌توانند موجب انسداد سوند و مانع از تخلیۀ آن گردند.

در صورتی که سوند مسدود یا لخته‌های خونی یا مواد باقیماندۀ بزرگی مشاهده شود، باید به افراد ارائه‌دهندۀ خدمات بهداشتی‌درمانی اطلاع داد.

درد و ناراحتی

استفادۀ دراز مدت از سوندهای ماندگار می‌تواند موجب درد و ناراحتی شود. گفتگو با پزشک در این مورد امری مهم است. پزشک می‌تواند در مورد تسکین درد مشاوره داده و توصیه‌هایی نماید.

سوندهای خارجی

برخی از مردان می‌توانند از سوندهای خارجی استفاده کنند. این سوندها ابزاری مانند کاندوم هستند که روی آلت تناسلی قرار می‌گیرند. لولۀ وصل شده به سوند ادرار را داخل کیسۀ زهکشی جمع‌آوری می‌کند. پزشک معمولا برای مردان مبتلا به بی‌اختیاری ادرار که تجربۀ انسداد یا احتباس ادرار را نداشته‌اند، سوندهای خارجی را توصیه می‌کنند که خود بیمار نیز می‌تواند سوند را وصل و جدا نماید.

آنچه که انتظار می‌رود

از آنجا که سوندهای خارجی به داخل پیشاب‌راه وارد نمی‌شوند، در نتیجه موجب ناراحتی بسیار کمتری می‌گردند. در مقایسه با سوندهای ماندگار نیز کمتر احتمال دارد تا موجب UTI شوند. اگرچه سوندهای خارجی برای زنان وجود دارد، ولی به دلیل نگرانی پیرامون اثربخشی و ایمنی آنها، در محیط‌های بالینی کمیاب هستند.

این سوندها معمولا در جمع‌آوری ادرار ضعیف عمل نموده و می‌توانند موجب آسیب‌هایی به پوست پیرامون و مخاط واژینال گردند.

عوارض جانبی

سوندهای خارجی تنها برای استفاده‌های کوتاه مدت هستند. استفادۀ دراز مدت از این سوندها خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می‌دهد:

+UTIها

+آسیب به آلت تناسلی مردانه به دلیل ایجاد اصطکاک مانند کاندوم

+انسداد در پیشاب‌راه

زندگی با سوند

برخی از افراد در ابتدا زندگی با سوند را امری ناراحت‌کننده و چالش‌برانگیز می‌دانند. باوجوداین، هر چقدر افراد بیشتر به داشتن سوند خو می‌گیرند، به طور کلی متوجه می‌شوند که تاثیر بسیار کمی بر زندگی روزمره‌ی آنان دارد. این بخش نکاتی در مورد چگونگی پیشگیری از برخی از عوارض احتمالی استفاده از سوند و غلبه به آنها را ارائه می‌دهد.

پیشگیری از عفونت‌

یکی از معایب اصلی استفاده از سوند این است که می‌تواند موجب ورود باکتری‌هایی خاص به بدن و ایجاد عفونت شود.

با توجه به مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) سوندهای ادراری تقریبا موجب 75 درصد از عفونت‌هایی می‌شوند که مردم در بیمارستان به آنها دچار می‌گردند. زمان استفاده از سوند ماندگار، خطر ابتلا به عفونت به بالاترین میزان خود می‌رسد. پزشکان به UTI ناشی از استفاده از سوند به‌عنوان عفونت مجاری ادراری مرتبط با سوند (CAUTI) اشاره می‌کنند. نشانه‌های CAUTI می‌تواند موارد زیر باشد:

+درد در قسمت پایین شکم و کشالۀ ران

+دمای بالا (تب)

+احساس سوزش در هنگام ادرار

+تکرر ادرار

شخص می‌تواند از طریق موارد زیر خطر ابتلا به CAUTI را کاهش دهد:

+دست‌های خود را پیش و پس از دست زدن به تجهیزات سوند با آب گرم و صابون بشوید.

+می‌تواند با شستن پوست اطراف سوند دو بار در روز و با صابون ملایم و آب، محل سوند را تمیز نگه دارد.

+اطمینان حاصل کند که کیسۀ جمع‌آوری ادرار زیر سطح مثانه قرار دارد، به‌طوری که این امر به پیشگیری از انسداد کمک نماید.

+روی سوند نخوابد زیرا می‌تواند مانع از جریان ادرار از طریق لوله شود.

+مطمئن شود که هیچگونه پیچ‌خوردگی در لوله وجود ندارد، زیرا هر گونه انسداد می‌تواند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.

+با نوشیدن یک یا دو لیوان مایعات در هر دو ساعت، آن را هیدراته نگهدارد.

سایر فعالیت‌ها

برای فردی که از سوند ادراری استفاده می‌کند، انجام دادن بسیاری از فعالیت‌های روزانۀ او امری امکان‌پذیر است. زمانی که از سرگیری کار، ورزش کردن یا داشتن ارتباط جنسی برای فرد بی‌خطر باشد، پزشک به او اطلاع خواهد داد. بسیاری از افرادی که از سوند استفاده می‌کنند، پیرامون اثراتی که ممکن است بر زندگی جنسی آنها داشته باشد نگرانند. به طور کلی، افرادی که از سوندهای متناوب و سوپراپوبیک استفاده می‌کنند می‌توانند به طور طبیعی ارتباط جنسی داشته باشند. افرادی که از سوند ادراری استفاده می‌کنند، ممکن است ارتباط جنسی برایشان دشوار باشد اما امری امکان‌پذیر است.

مردانی که از سوندهای خارجی استفاده می‌کنند می‌توانند هنگام ایجاد ارتباط جنسی، پوشش را بردارند یا روی آن از کاندوم استفاده کنند. در برخی از موارد، می‌توان به طور موقت لوله و کیسۀ زهکشی را برداشت.

افرادی که از کیسۀ زهکشی با سوند استفاده می‌کنند، ممکن است بخواهند پیرامون احتمال تغییر آن به سیستم دریچه‌دار با افراد ارائه‌دهندۀ خدمات بهداشتی درمانی صحبت کنند. این امر می‌تواند ایجاد ارتباط جنسی را راحت‌تر و آسان‌تر نماید.

خلاصه

سوند ادراری کمک مهمی برای افرادی به شمار می‌رود که در دفع ادرار دچار مشکلاتی هستند. انواع گوناگونی از سوندها موجود است و شخص باید پیرامون نوعی که برای نیازش مناسب است، با پزشک مشورت کند.

یکی از عوارض شایع در استفاده از هر نوع از سوندها، افزایش خطر ابتلا به UTIها است. باوجوداین، شخص می‌تواند از طریق انجام مراقبت‌های بهداشتی و فردی مناسب در ارتباط با استفاده از سوند و همچنین از طریق یادگیری شیوۀ درستِ استفاده از این تجهیزات، میزان خطر ابتلا به UTIها را کاهش دهد. اگر افراد هر گونه درد یا حس ناراحتی مداوم در استفاده از سوند را تجربه کنند، باید با افراد متخصص درمورد این موضوع صحبت نمایند. این افراد می‌توانند پیرامون نحوۀ راحت‌تر زندگی کردن با سوند، توصیه‌هایی را به آنان ارائه دهند.