نقش تمرینهای تنفسی در مراقبه

مراقبه­ کنندگان باتجربهٔ یوگی، غیریوگی و حتی مراقبه ­کنندگان غیرحرفه‌ای، همگی بر این عقیده‌اند که مدیتیشن تمرکز را بهبود می‌بخشد؛ اما تاکنون هیچ پژوهشی چگونگی تأثیر تنفس بر تمرکز را در مغز نشان نداده است. تحقیقات جدید تأثیرات نوروفیزیولوژیک تنظیم تنفس را بررسی می­‌کنند.

اخیراً بسیاری از پژوهش‌ها تأثیر یوگا و تنفس آگاهانه را بر مغز و بدن اثبات کرده‌اند.برای نمونه ۲۵ دقیقه یوگا یا تنفس آگاهانه عملکرد مغز را بهبود می‌بخشد و سطح انرژی را افزایش می‌دهد.یوگا قدرت شما را در برابر اضطراب افزایش می‌دهد و برخی پژوهش‌ها برای اثبات ادعای خود توجیه مولکولی دارند؛ تمرین یوگا یا تنفس آگاهانه (Mindful Breathing) باعث کاهش تغییرات ژنتیکی منجر به استرس می‌شود.

انجام مراقبه در درازمدت به سالم و جوان ماندن مغز کمک می­‌کند، اما این یافته‌ها مبنی بر مشاهده است و علت را مشخص نمی‌کنند. به‌هرحال پژوهش‌های جدید «علت» و «چگونگی» آن را مشخص خواهند کرد. در پژوهش جدیدی که توسط محققان در انستیتوی علوم اعصاب دانشکدهٔ ترینیتی دوبلین، ایرلند انجام شد، مشخص شد تمرین‌های مدیتیشن تنفسی سبب ایجاد واکنش‌های نوروفیزیولوژیک می‌شوند.در این پژوهش محققان، چگونگی تأثیر تنظیم تنفس را بر میزان انتقال‌دهندهٔ عصبی نورآدرنالین، «هورمون استرس» که باعث افزایش ضربان قلب و بزرگ شدن مردمک چشم در زمان هیجان می‌شود، نشان دادند. آن‌ها بیان کردند نورآدرنالین میان سلول‌های مغز ارتباط جدیدی ایجاد می‌کند و این پژوهش در مورد میزان تغییر این انتقال‌دهندهٔ عصبی در ناحیه‌ای از مغز به نام لوکوس سیرولئوس بود.لوکوس سیرولئوس محل تولید نورآدرنالین است که در تنفس و توجه نقش دارد.

بررسی تنفس، توجه و مغز

محققان عملکرد نور آدرنالین را این‌طور توضیح می‌دهد: «عملکرد نورآدرنالین در مغز چندمنظوره است. هنگامیکه استرس داریم بدن نورآدرنالین زیادی تولید می‌کند درنتیجه تمرکزمان را از دست می‌دهیم.وقتی بی‌حال هستیم نورآدرنالین کمی تولید می‌شود و دوباره نمی‌توانیم تمرکز کنیم. بهترین تأثیر نورآدرنالین زمانی است که احساسات، تفکر و حافظه روشن و واضح باشد.»محققان برای بررسی تأثیر تنفس بر توجه، لوکوس سیرولئوس مغز و نور آدرنالین، بزرگ شدن مردمک چشم را در زمان انجام فعالیتی ادراکی که به تمرکز زیادی نیاز داشت با استفاده از روش‌های تصویربرداری عصبی اندازه گرفتند.

آن‌ها تنفس، زمان واکنش و فعالیت شرکت‌کنندگان را در ناحیهٔ لوکوس سیرولئوس مغز کنترل و محاسبه کردند و دریافتند ارتباط بین الگوی تنفس و توجه در شرکت‌کنندگانی که تمرکز بهتری بر فعالیت داشتند بهتر بود. به‌علاوه، فعالیت ناحیهٔ لوکوس سیرولئوس هنگام دم شرکت‌کنندگان افزایش و هنگام بازدم کاهش می‌یافت.

«این یعنی توجه تحت تأثیر تنفس است و مطابق با چرخۀ تنفسی کاهش و افزایش می‌یابد. با تمرکز بر تنفس و تنظیم آن می‌توان میزان توجه را بهبود ببخشید، همچنین تمرکز کردن روی توجه به هماهنگ شدن تنفس کمک می‌کند.»

محققان بیان کردند یافته‌های این پژوهش می‌تواند علت افزایش تمرکز و سلامت مغز را در مدیتیتورهایی که تمرین‌های تنفسی انجام می‌دهند توضیح دهد.

«مدت‌هاست که پزشکان یوگی و بودائی تنفس را به‌عنوان روش مناسبی برای مدیتیشن در نظر گرفته‌اند، اعتقاد بر این است که با بررسی تنفس و تنظیم آن با روش‌های معین- تمرین پرانایاما- به تغییراتی در انگیختگی، توجه و کنترل احساسی که مزایای بسیاری برای مدیتیتور دارند دست پیدا می‌کنیم. براساس این پژوهش شواهدی وجود دارد که نظریهٔ ارتباط قوی بین تمرین‌های تنفسی و ثبات مغز را تأیید می‌کند.» این یافته‌ها برای معالجهٔ افراد مبتلابه اختلال کمبود توجه و همچنین افراد مسنی که می‌خواهند ذهنشان در سنین پیری هوشیار باشد مؤثر است.

«معمولاً با افزایش سن مغز کوچک می‌شود اما میزان آن در مراقبه کنندگان باتجربه کمتر است. خطر زوال عقل در مغزهای جوان‌تر پایین است و تکنیک‌های مدیتیشن آگاهانه به قوی کردن شبکه‌های مغزی کمک می‌کنند.» دلیل احتمالی این امر بر اساس پژوهش ما این است که به کمک تنفس می‌توانیم یکی از پیام ­رسانهای شیمیایی طبیعی مغز یعنی نورآدرنالین را تنظیم کنیم که میزان مناسب آن به مغز در ایجاد ارتباطات جدید بین سلول‌ها کمک می‌کند.