گیاهان آداپتوژن

مقالات گل و گیاه

دانشمندان شوروی سابق به سال 1964 از اصطلاح آداپتوژن adaptogen یا سازش زا برای شرح گیاهانی استفاده کردند که سبب افزایش مقاومت و سرزندگی جسمانی می شدند. این گیاهان به جسم کمک می کنند تا در برابرآثار ناشی از استرس محیط سازش کرده و از خود به دفاع برخیزد. آداپتوژن ها سبب افزایش مقاومت غیر اختصاصی جسم در برابر عوامل آسیب رساننده ساخته دست انسان و بیماری ها می گردند. بنا به تعریف جدیدتر، آداپتوژن ها باید دارای خصوصیات زیر باشند:

- دارای فعالیت غیر اختصاصی باشند، یعنی قدرت مقاومت بدن را در برابر عوامل مضر فیزیکی، شیمیایی یا زیست شناختی افزایش دهند.

- مستقل از ماهیت حالت آسیب شناختی دارای تاثیر طبیعی کننده باشند.

- بی آزار بوده و بیش از حد لزوم بر عملکرد طبیعی جسم تاثیر نگذارند.

این خصوصیات بر این مساله اشاره دارد که آداپتوژن ها سبب تقویت قدرت غیر اختصاصی مقاومت جسم در برابر عوامل استرس زا می شوند. آداپتوژن ها سبب افزایش ظرفیت عمومی بدن در مقابله با موقعیت های استرس زا شده و به این جهت سبب می شوند تا جسم در برابر بیماری تولید شده به علت استرس شدید، سپر محافظتی تولید کند. هدف کلی استفاده از آداپتوژن ها در درمان، کاهش واکنش های استرس در مرحله اعلام خطر عکس العمل نسبت به استرس و پیشگیری یا حداقل به تاخیر انداختن حالت واماندگی و در نتیجه تدارک محافظت در برابر استرس دراز مدت است.

به نظر می رسد آداپتوژن ها به یکی از طریقه های زیر سبب معتدل شدن یا کاهش یافتن عکس العمل استرس می گردند:

- عکس العمل را سریعتر کرده ولی از شدت آن می کاهند . به عنوان مثال گلوکز خون بعد از شروع استرس، سریعتر افزایش می یابد ولی چندان بالا نمی رود.

- اوج عکس العمل بیشتر ثابت می ماند و حفظ می شود. گلوکز خون در دوره زمانی طولانی تری بالا می ماند ( و در نتیجه برای انجام وظیفه یاخته موجود خواهد بود).

سقوط با کندی بیشتر اتفاق می افتد. سقوط گلوکز خون با شتاب کمتر روی می دهد.

به این ترتیب، مشاهده می شود آداپتوژن ها سبب عدم بروز عکس العمل استرس نمی شوند بلکه فراز و نشیب حالات بروز کرده را متعادل می نمایند. این امر سبب حفظ انرژی در مرحله زنگ خطر می شود تا بتوان از این انرژی در مرحله زنگ خطر می شود تا بتوان از این انرژی در مرحله مقاومت استفاده کرد. این نتایج ممکن است با آثار آداپتوژن ها بر متابولیسم گلوکز ارتباط داشته باشد:

● استفاده از آداپتوژن ها سبب تحریک کبد در زمینه تبدیل گلیکوژن به گلو کز شده و به افزایش میزان گلوکز خون می انجامد.

● ورود گلوکز به درون یاخته ها را تقویت می کند.

● مصرف گلوکز درون یاخته ها شدت پیدا می کند.

هنوز مکانیسم اختصاصی فعالیت آداپتوژن ها روشن نشده است ولی در این مورد می توان نوعی تعمیم قائل شد. به نظر می رسد تجویز آداپتوژن ها پیش از درمان سبب طبیعی شدن تراز هورمون استرس و کاهش عمومی استعداد و تاثیر پذیری نسیت به استرس می شود. سایر دستگاه های جسم نیز نسبت به تاثیرات مشتقیم یا غیر مستقیم تنظیم کننده آداپتوژن ها از خود عکس العمل نشان می دهند. به عنوان مثال، ثابت شده است مصرف آداپتوژن ها بر سامانه گنادی هیپوفیز تاثیر دارد، دارای آثار تحریک کننده ی ایمنی است و وظایف شعوری را فعال می کند. تا به امروز، هنوز معلوم نیست کدام مکانیسم یاخته یی در این جریان ها دخالت دارند.

بر اساس نتایج پژوهش های بالینی و آزمایشگاهی، تعدادی از گیاهان را می توان آداپتوژن دانست. ذکر این نکته با ارزش است که بسیاری از این گیاهان اصولاً در کشورهای آسیایی مورد استفاده قرار می گیرند. این امر به آن معنا نیست که گیاهان آداپتوژن فقط در آسیا می رویند، بلکه نشانه آن است که دانشمندان آسیایی، در زمینه گیاهان آداپتوژن، بررسی های بیشتر انجام داده و پیشرفته تر هستند.

گیاهان آداپتوژنیک

ووجیا پی (Acanthopanax sessiliflorum (Wu jia pi